Amyu kaba ngu ai hta...

Information Technology (IT) ngu ai Mungkan hpung tang hpaji gaw 3000BC ning daram kaw na shinggim masha ni jai lang wa masai. Dai ni na prat hpe gaw masha ni IT prat nga ma ai. Moi shawng de shara mi kaw na shara mi de laika shagun na nga yang masum mali ya kaw na, shata kaba hku na ra ai re. Dai ni na IT prat hta gaw  Internet ngu ai digram kata kaw na E-mail hte grai lawan ai hku mai matut mahkai hkat nga sai. Mungkan sina kaw na Mungkan sinprawt de laika shagun yang pyi manit mi pyi n na ai sha laika hpe lu sa mai ai.

Mungkan hta IT n lang ai mungdan ngu ai n nga ai daram rai mat wa ai hpe mu lu ai. Myen mungdan kaw mung dai ni na prat hta IT hpe law law wa lang wa sai hpe mu lu ai. Asuya, Mung masha gawn hkang hpung ni (Non Governmental Organizations NGO), Hpaga hpung ni (Companies), Masha uhpung uhpawng digram ni (Social Network) yawng ngu na daram IT hpe madung dat a kyu jashawng nga ma ai. IT a majaw a ten kadun hte bungli hpe mai shangut ai. Masha n'gun law law wa n shaw ra ai. Manu hpa ai majaw dai ni na Mungkan hta madung dat lang ra ai Hpaji langai mi rai nga ai.

Moi na ni gaw mare kata nga ai ramma ni yawng zup na matu mare kata e wan dap kaba wut tawn da nna bungli ngut ai hte ramma ni yawng dai kaw zup let tsun jahta chyai ma ai. Shani byin lai wa ai lam ni, mare galu kaba lam ni, sum taw sum ra lam ni, makam masham lam ni hpe dai wan dap makau e tsun jahta ma ai. Bai Mungdan ting masa hku zup hpawng lu na matu shara lata, n htoi lata let poi kaba ni galaw nna zup hpawng ma ai. Tsun ra ai lam ni, bawng ban ra ai lam ni yawng hpe dai ten hta sha mai tsun ding lun hkat ai, mai bawng ban hkat ai rai nga ai. Dai ten n lu bawng ban yang gaw hpang na kalang dai zawn zup hpawng lu na ten hpe bai la ra ai. Ndai gaw moi shawng na masha ni zup hpawng ai ladat ni rai nga ai.

Dai ni na IT prat hta e Internet n tsa kaw Social Network ni hpe hpawt ning htan let kam ai ten hkrum shaga lu hkra galaw da ma ai. Ah ten n na ai, lawan ai hku masha law law wa kalang hta mai hkrum zup lu ai. Chatting ngu ai Online (digram mahkret n tsa) e ga shaga hkat ai hku nna mai hkrum zup ai zawn Online Video Chatting ngu ai Camera kaw na masha hkum hpe yu let tsun jahta hkat ai baw ni hte mai zup hpawng ai hku re. Moi shawng de na ladat ni hte shingdaw dat yu yang a ten, n'gun ni grai hkyem sa ai hpe mu lu ai. Dai ni an-hte Jinghpaw Wunpawng sha ni mung IT prat hta IT madang dep ai hku ramma ni law law wa sak hkrung nga sai hpe mu lu ai.

Ndai kaw ngai chye ai Jinghpaw ga hte Jinghpaw ni hkrai zup hpawng ai Social Network langai mi hpe tsun ga nga yang Wunpawng Zupra rai na re. Kaga mungkan ting madang hku jai lang nga ai Social Network ni grai law ai hku re. Facebook, Twitter, My Space, Friendster, Hi5 etc... Ndai Social Network ni hta mahsa mun, sen kaba hku shang lawm let Mungkan ting madang hku zup hpawng nga ai hpe mu lu ai. Ndai Wunpawng Zupra mung Social Network langai mi rai nna Jinghpaw ni hkrai san rai nga ai Network langai mi rai nga ai. Ndai hta manang tam ai lam ni, shada da matut mahkai hkat ai lam ni, ti nang hkam sha ai lam hpe manang ni hpe garan yu ai lam ni, manang wa hkam sha ai lam hta ti nang a ning mu ni hte ding lun yu ai lam ni hpe galaw ai lam mu lu ai.

Hpaji hte shiga ni hpe shada da galai garan hkat ai lam re ai majaw uhpung uhpawng langai mi, a myu sha langai mi hpe madang shatsaw ya ai, myu tsaw myit sha rawt ya ai lam re ai majaw grai htap htuk di la nga ai. Mungkan shara shagu de chyam bra nga ai hta ti nang du nga ai shara hkan na lam ni hte hpaji ni hpe garan hkat ai zawn buga de nga ai ramma ni mung buga a mabyin masa ni hte ning mu ni hpe tsun n dau hkat ai hpe mu lu ai. Masha amyu ni hta grau n tsaw tim grai gaw n hpang hkrat nga sai re lam mu mada lu ai. Blog ngu ai ti nang a hkam sha lam ni hpe garan ai laika man ni hpe mung law law wa mu lu wa sai. E.g. Shanglawt, Shanghtin, Nbwi Sam, Kachin Review, Dum N-ta etc... Shiga hte seng ai ni KNG, Kachin Net, Kachin Post, Kachin State, Kachin Voice, Today Kachin etc...

Ndai zawn ning mu ni hpe garan hkat ai hta amyu kaji myit myit nna matsa mawa nga tsun shaga hkat ai ni hpe mung Wunpawng Zupra hta mu lai wa sai. Kaga Social Network ni hkan e mungdai zawn re ai lam ni nga na hpe chye na lu ai. Ndai hta mu mada lu ai lam gaw digram n tsa (Online) hta sha tsun shaga hkat ai lam hta pyi myit n hkrum ai sha galaw hkat wa ai ra yang gaw amyu kaba byin tai wa lu na gaw grai yak na re ngu mu mada ai. Ndai prat na ramma ni hta ra nga ai gaw zai ladat hte hkawm sha chye ra ai hpaji re ngu ngai mu mada ai. Ti nang a hkam sha ai lam hpe tsun shdan shaleng dan ai lam hpe shut ai ngu n tsun mayu tim n jaw ai ngu mu mada ai. Ramma ni kaw na ning baw ning la ni byin tai wa na re ai majaw ramma ngu ai gaw grai a hkyak ai ngu mu mada ai.

Tsun shaga ai lam ni hta masha wa ti nang hpe nyet kau wa ai baw n byin na a hkyak la nga ai. Dai ni na IT prat hta kadai gaw kadai hpe shaga nga ai n chye lu ai re nga nna kam mara n mai tsun nga ai. Hpa majaw nga yang ti nang tsun dat ai ga ni gaw masha hkum ding dek kadai tsun ai re n chye lu ai rai tim Jinghpaw ramma ngu ai hpe gawng malai tai nga ai hpe myit dum ra nga ai. Masha kaba ni tsun ai ga malai nga ai. "Maka n kap ai" ngu ai ga re. Kaja wa myit yu ga ti nang bu hpun na htung hking bu hpun palawng hta Maka n kap yang gaw grai yu n tsawm la nga ai. Dai re ai majaw ti nang langai mi kam mara tsun dat ai a marang e Jinghpaw Ramma ting hpe masha ni Maka n kap ai ngu tsun kaw na hpe myit dum ra nga ai.

Bai nna sumla ni hpe madun ai lam ni hta mung ti nang amyu htung hking hte htap htuk ai sumla ni hpe sha madun yang kaja ai ngu mu mada ai. Ya part hta gaw sumla gayet ai lam hta htaw ra, le ra shadap da ai lam ni nga yang she prat dep ai ngu shadu ma ai. Rai nga ai dai zawn shadap dan yang masha law law wa myit shang sha ai zawn mying mung grai gum hkawng lawan nga ai. European langai mi dai zawn galaw yang kadai mung n kaja ai n shadu ma ai. American langai mi dai zawn shadap da yang tsawm ai ngu nna tsun shakawn na mara ai. Miwa, Japan, Korea ni dai hku rai taw yang masha ni grai ra sha na ma ai. Rai tim Jinghpaw langai mi dai zawn ti nang a Social Network kaw galaw dat yang Jinghpaw ni grai zai ma ai nga tsun na mara ai.

Hpa majaw nga yang ti nang gaw naw kaji kadun nga ai majaw rai nga ai. Ndai Mungdan kaba ni a a myu sha ni gaw shan hte hkum shan hte hpa galaw tim jaw ai hkrai sadu mat ma ai. Dai majaw Mungdan langai, a myu langai rawt jat mat jang Karai Kasang hpe malap kau wa ma ai. Dai zawn byin mat jang dai Mungdan, a myu sha hten run mat na matu grai loi la nga ai. Dai hte maren dai zawn chye dum, rai dum ai ni gaw ti nang hta naw kaji kadun nga ai ni galaw ai lam ni hpe mara grai chye tam ma ai. Dai re ai majaw ti nang Jinghpaw rai nga sai hte maren Jinghpaw ni a gawng malai tai nga ai majaw galaw sa wa ai lam ni yawng gaw sum num sumdi ai lam ni sha rai nga na hpe myit mada ra nga ga ai.

Ti nang shada da sha n rai, hpyen wa hte tsun shaga ai lam ni hta mung ti nang hku na mara tawt lai ai hku n byin hkra grai nan si manyi ra nga ai. Ti nang tsun dat ai ga a majaw ti nang hpe masha wa mara jaw n hkrum hkra sadi ra ai. Bai nna shada da mara madun nna sharai ai lam hta mung manang wa myit daw myit hten mat hkra n mai galaw nga ai. Shi hpe chye na hkra tsun shadum nna lam kaja de madi madun la ra ai. Dai hku rai yang she si manyi nna sum num sumdi re ai amyu kaba byin tai wa na re ngu mu mada ai. IT prat hta masha wa a madang hpe dep lu na matu ti nang hkrai gaw shawng de n mai sit mat na re. Amyu sha ting hpe ta woi hkin dun la nna shawng de lahkam sa wa ai gaw grai nna mai kaja ai ngu mu mada ai.

Jinghpaw myu sha ni IT prat hpe madang tsaw dik ai hku tawt lai lu u ga ngu kyu hpyi dat ai.

Posted in: Myi Jut